SYDNEY LA FONTAINE'in Halı Ticarethanesi ve Deposu, Osmanlı İmparatorluğu İzmir'inde FERHANELER BÖLGESİ adı verilen bir alanda bulunmaktaydı.
Bu bölge 19. yüzyıl sonları, 20. yüzyıl başlarında batıdan İkinci Kordon, doğudan Frenk Caddesi, kuzeyden Sarı Sokak ve güneyden ise Arapian Çarşısı'nın arasında kalan bölgeyi oluşturuyordu..
"Ferhane" kelimesinin kökeninin kervansaray ve han gibi yapıların depolarına verilen "barhane" isminden geldiğini bazı araştırmacılar söylemektedir.
Bu bölgede ferhane adıyla anılan yapılar bir pasaj tarzında, tek veya iki tarafında dükkanları olan, iki sokağı birbirine bağlayan dar yapılardı.. İki tarafı kapılarla korunan bu pasajların genelinin üzerleri, ahşap perde veya dükkanların saçakları ile kapalıydı ve bu yüzden de ortam loş olurdu.
Bu yapılara "ferhane" adının verilme sebeplerinden en önemlisinin de bu loş ortam olduğu söylenir...
18. yüzyılda bu bölgedeki ferhaneler arasında bazı hanlar inşa edilmiş ve onlar da depo olarak kullanılmıştır..
1830'lu yıllara gelindiğinde "Sahil Caddesi" denilen sokağın önündeki bazı iskelelerin önleri dolmaya başlar. Rıhtımın 1875 yılında tamamlanmasıyla, bölge denizden iyice uzaklaşarak eski önemini kaybeder.
Rıhtımın inşa edilmesinden sonra ağırlıklı olarak depolama işlemine devam edilen bölgede genelde tütün, kereste, kuru incir, üzüm, palamut, şarap ve halı gibi ürünler depolanıyordu. Bu bölgede İzmir'de halıcılıkla uğraşan önemli kuruluşlardan birisi de, Sydney La Fontaine halı deposu idi..
İzmir'in geleneksel ihraç ürünlerinden biri olan halı, kilim ve seccade dokumacılığı Ege bölgesinin en küçük yerleşim birimlerine kadar yaygınlaşmış bir ev sanayisi tipiydi. Genellikle köylü kadınların el tezgahlarında gerçekleşen bu üretim dalında Gördes, Kula, Uşak, Demirci, Eşme, Takmak ve Milas'tan seccade, kilim ve halılar İzmir'e geliyor ve buradan yurtdışına ihraç ediliyordu. 1860'lı yıllara kadar üretim, Batı Anadolu'da, köylülere sipariş üzerine iş yaptıran Türk tüccarların denetimindeydi. Yabancı sermayenin halı sektörüne girmesi, 1864 yılında İngiliz sermayesiyle başlamıştı. Üç İngiliz tüccar Uşak'ta bazı halı dokuyuculara iplik ve model vererek dokuttukları halıları dışarıya ihraç ettiler. İngilizler yavaş ve sağlam adımlarla sektörde söz sahibi olmaya başlayıp 1880'li yıllarda halıcılığı bölgede tekellerine almışlardı..
Avrupa'da Sanayi Devrimi sonrası ortaya çıkan eve iş verme sistemi, Batı Anadolu'da bu sektöre uyum sağlayan bir sistem olmuş, büyük ve sürekli yatırıma gerek göstermeyerek, yüksek karlar sağlamıştı.
Halı üretimini otuz yıl kadar elinde tutan İngilizler, fabrika üretimine geçmek için bile çaba harcamamışlardı. İplik eğirme ve boyama dışındaki birkaç atölye ve küçük fabrika dışında halıcılık, tamamı ile ev sanayisi biçiminde sürüyordu. İngilizlerin bu üretim şeklini geri düzeyde gören bir Avusturya firması (KEUN ve ORTAKLARI) ise 20. yüzyılın başında Uşak'ta bir halı fabrikası açacaktı.. Fabrikanın seksen kadar işçisi vardı ve yılda 12 000 metre halı dokunuyordu. Avusturyalıların işin başında yüksek karlar elde etmesi, yıl içinde on beş adet daha halı şirketinin kurulmasına yol açtı. Bu dönemde Türkler ve azınlıklar, İngilizler kadar bir üretim ve dağıtım ağı kuramamışlardı. Bu firmalar ancak İngilizlerin elinin değmediği yerlerde üretim yapabiliyor ve İngilizlerin fabrikalarından iplik satın almak zorunda kalıyorlardı. Bu durum da maliyetleri yükseltiyordu.
Tekelci durumda olmalarının kendilerine zarar getireceğini anlayan altı İngiliz tüccarı, önlem almak amacıyla, 400.000 sterlin sermaye ile yeni bir şirket kurdular. İşte bu şirket, 1913 yılına gelindiğinde, Türkiye'de halı dokutup ihraç eden tek şirket olarak kalacaktı..
1908 yılında açılan ORIENT CARPET MANIFACTURES LTD. (Şark Halı Fabrikası) adlı bu şirket, altı İngiliz firmasının birleşmesinden oluşmuştu :
1- P. De Andria and Co. (1836)
2- G.P. and J.Baker (1878)
3- Habif and Polako (1840)
4- T.A Spartalı and Co. (1842)
5- Sykes and Co. (1902)
6- Sydney La Fontaine (1880)
İngiltere'de Levant Kumpanyası'nın kurucusu olan ve 1786 yılında İzmir'e yerleşen James La Fontaine'in torunu olan Sydney La Fontaine, 1880 yılında kurduğu firmasının üretim yeri ve depo olarak kullandığı binayı 1895 yılında yaptırmıştır. (Bu bina bugün hala ayaktadır. Alsancak Liman'daki Migros'un arka tarafında, Şehit Fethi Bey Caddesi 1349 Sokak/Çikolata Sokak ve 1347 / Taşçılar Sokakların arasında oto yıkama olarak kullanılıyor.. Ekteki fotoğraflar..)
KAYNAKÇA :
ÇINAR ATAY, "Kapanan Kapılar-İzmir Hanları" ; MELİH GÜRSOY, "Tarihi, Ekonomisi ve İnsanları İle İzmir" ; OSMAN ÖNDEŞ, "Asıl Efendiler, Levantenler"
